Na forach społecznościowych setki zduńskowolan "przypinało" w minioną niedzielę 19 kwietnia do swoich profili żółte, wirtualne żonkile. Bo pamiętali.. O historii miasta, czasem nawet o tych, których już nie ma na tym padole, a żyli - jak wspominają - obok ich dziadków, rodziców, ciotek, wujków...Te netowe żonkile były hołdem dla żydowskiej społeczności, która jeszcze 81 lat temu, nie tylko w Zduńskiej Woli, ale w Szadku (https://lodz.tvp.pl/8192661/rocznica-likwidacji-getta-w-szadku ), Sieradzku, Warcie, Błaszkach i w całym regionie sieradzkim była obecna w życiu codziennym. Nie tylko w szwalniach, zakładach włókienniczych, młynach, na straganach. Po prostu była... II wojna światowa wszystko zmieniła.

Siedemdziesiąt siedem lat temu - 19 kwietnia 1943 roku w Warszawie wybuchło powstanie w getcie. Przypomina o tym Muzeum Historii Miasta Zduńska Wola na swoim blogu. Była to pierwsza tak duża akcja podjęta przez antyhitlerowski ruch oporu na terenie okupowanej Polski i zarazem pierwsze miejskie powstanie w okupowanej przez Niemców Europie. Los Żydów został przesądzony w styczniu 1942 roku podczas osławionej konferencji w podberlińskiej miejscowości Wannsee. Wtedy to, z biurokratyczną precyzją, wysocy urzędnicy z niemieckich ministerstw ustalili taktykę i sposób eksterminacji. W okupowanej Polsce akcja ta otrzymała kryptonim „Reinhardt”. W jej wyniku, w ciągu kilku miesięcy 1942 roku tylko z warszawskiego getta deportowano do specjalnie wybudowanych obozów ponad 300 tyś ludzi. Za murem pozostało tylko 60 tysięcy, którym Niemcy czasowo odroczyli wyrok śmierci. Mieli być zamordowani w początkach 1943 roku podczas akcji eufemistycznie nazwanej „dożynkami”. Pogłoski o tym szybko się rozeszły i uwięzieni za murami Żydzi nie mieli już najmniejszej wątpliwości, jaki czeka ich los. Postanowili się bronić, a raczej nie dać się bezwolnie zaprowadzić na śmierć. Powstańcy dysponowali bardzo małą liczbą sztuk długiej broni i broni maszynowej. Mieli kilkaset granatów i sporo koktajli Mołotowa. Cześć broni Żydzi otrzymali od żołnierzy Armii Krajowej, większość kupili na czarnym rynku. Udało im się przygotować także system ufortyfikowanych bunkrów. Powstanie nie miało militarnych celów strategicznych. Powstańcy wiedzieli, że nie mają szans wygrać z Niemcami, ani utrzymać się dłużej na swoich pozycjach. Ich celem było pokazanie światu, że Żydzi wciąż walczą, a Niemców można zranić. Chodziło o honorową śmierć i godność żydowskiego narodu. Los narodu żydowskiego w czasie II wojny światowej jest do dnia dzisiejszego przestrogą dla nas współczesnych. Jest gorzką lekcją, do czego może doprowadzić nienawiść i uprzedzenia kierowane w stosunku do „innych” i „obcych”.
Warto więc zapamiętać tę symboliczną datę 19 kwietnia 1943 r. ważną nie tylko dla Żydów, ale dla wszystkich ludzi, którym bliskie są ideały humanizmu. Trzeba przy tym pamiętać, że eksterminacja dotknęła też Żydów ze Zduńskiej Woli. Przed wybuchem II wojny światowej stanowili niemal jedną trzecią ludności miasta. prowadzili w mieście szwalnie, browar. Mieli wiele kamienic. W dniach 24-27 sierpnia 1942 r. hitlerowcy dokonali likwidacji zduńskowolskiego getta. Zginęła 1/3 mieszkańców Zduńskiej Woli. Około 10 tys. zagazowano w ciężarówkach w Chełmnie, a ponad tysiąc osób trafiło do getta Litzmannstadt. Miejscem, gdzie decydowano, które grupa pojedzie do getta, a która na śmierć był obecny cmentarz żydowski w Zduńskiej Woli przy ulicy Kaczej. Pierwsze wzmianki o ludności żydowskiej w Zduńskiej Woli pochodzą z 1787 roku, a informacje o urządzaniu gminy żydowskiej z 1827 r. Cmentarz przy ul. Kaczej istniał już w 1826 r. Obecnie na kirkucie jest ok. 3,5 tys. macew lub ich fragmentów. Prawdopodobnie drugie Żydów w 1942 roku zaginęło. Przeczytać o historii, która wydarzyła się w Zduńskiej Woli można na: --> http://muzeumzdunskawola.pl/2020/04/19/78-lat-temu-w-zdunskiej-woli-historia-poboznego-chasyda-szlojmy-zelichowskiego/
Muzeum Historii Miasta Zduńska Wola ma jeszcze jedną niesamowita perełkę. To jedna z nielicznych relacji z okresu, kiedy w mieście istniało getto. Przejmująca opowieść Gieni Landau. Relacje spisane dokładnie w latach kiedy wydarzenia te miały miejsce. Zduńska Wola, pierwsze dni wojny i młoda dziewczyna, która skrupulatnie zapisała swoje przeżycia i emocje...Można powiedzieć, że to taka zduńskowolska Anna Frank ( https://www.google.com/search?q=anna+frank&ie=utf-8&oe=utf-8&client=firefox-b-ab). Relacja MHM dostępna jest na: --> https://cbj.jhi.pl/documents/730161/234/?fbclid=IwAR0R75CdCKe-VZuDOUHd1FxYstr3-XOrbt7BdW1KgERCWUzb6Ku70a0F1Es
Więcej o powstaniu i uczestnictwie w nim zduńskowolan także na: --> https://sztetl.org.pl/pl/slownik/powstanie-w-getcie-warszawskim. https://sztetl.org.pl/pl/slownik/powstanie-w-getcie-warszawskim http://lepczynski.eu/strona/o-miescie/historia-zdunskiej-woli

KaMi S

Podobne, polecamy lekturę m.in. z Biuletynu Szadkowskiego i o innych o gettach w Szadku, Sieradzu, Wieluniu czy Wieruszowie oraz w Warcie: http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Biuletyn_Szadkowski/Biuletyn_Szadkowski-r2010-t10/Biuletyn_Szadkowski-r2010-t10-s141-160/Biuletyn_Szadkowski-r2010-t10-s141-160.pdf
https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/s/277-sieradz/116-miejsca-martyrologii/50557-getto-w-sieradzu
https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/w/273-wielun/116-miejsca-martyrologii/52546-getto-w-wieluniu
http://www.powiatowy.pl/2011/09/getto-wieruszowskie/
https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/w/302-warta/116-miejsca-martyrologii/52460-getto-w-warcie

Fot. MHM ZDWola